Иқтисодий тараққиёт маркази директори, иқтисодчи Юлий Юсупов сўнгги пайтларда ишбилармонларнинг ишига сезиларли даражада халақит берган мантиқсиз солиқлар тўғрисидаги ўз фикрларини билдирди. Унинг фикрича, амалдаги солиқ сиёсати бизнесни сусайтиради ва тадбиркорларнинг давлатга бўлган ишончини пасайтирмоқда. Kommersant.uz иқтисодчининг ДСҚ томонидан экспорт- импорт операциялари назорати буйича таклиф қилинаётган янги ўзгаришларга нисбатан билдирилган фикрларини келтирмоқда.
Сиз тадбиркорсиз. Товарларни хорижий шерикка сотдингиз. Aммо шерик тўловни кечиктирди ёки етказиб берилган товарлар учун тўлов қилмасдан умуман сизни алдади. Ёки бошқа бир ҳолатни олайлик: сиз товарни чет элда сотиб олдингиз, тўловни амалга оширдингиз, етказиб берувчи эса товарни етказиб беришни кечиктирди ёки умуман етказиб бермади. Бундай ҳолатларда ким айбдор: сизми ёки шеригингиз? Соғлом ақл бу шерик эканлигини айтади. Сиз эса зарар кўрган томон.
Aммо бизнинг амалдорларнинг мантиғи бутунлай бошқача: товарларни экспорт қилдингизми- мархамат қилиб, валютани тақдим этинг, валютага товар сотиб олдингмизми унда товарларни тақдим этинг. Aгар сизнинг товарларингиз учун пул тўловни олмаган бўлсангиз ёки сизга четдан товарларни етказиб беришмаган бўлса, бунда сиз айбдор экансиз.
Гарчи мажбуриятларни сиз эмас, балки шерикингиз бажармаган бўлса хам. Сиз зарар кўрдингиз. Ва бунинг учун барибир сиз жарималар билан жазоланасиз.
Жуда ажабланарли мантиқ, айниқса давлат вақтида етказиб берилмаган товар ёки валютага ҳеч қандай алоқаси йўқ бўлганда. Сиз давлат маҳсулотини эмас, ўз маҳсулотингизни сотдингиз. Ёки улар импорт учун давлат пулини эмас, балки ўзингизнинг хисобингиздан тўладингиз. Aммо нима учундир давлатимиз бу хақда қайғурмоқда.
Бундай мантиқ мутлақо советларга хос. Совет даврида ҳамма нарса давлатники эди. Aгар кимдир чет элга товар сотиб, лекин валюта олмаган бўлса, у миллий бойликни ўғирлаган хисобланарди. Ҳукуматнинг импортга сарфлаган пуллари билан хам худди шундай эди.
Aммо юқорида келтирилган ҳолатларда бу пуллар хам товарлар хам давлатники эди! Aгар ушбу экспорт ва импорт операцияларидан давлат камроқ солиқ олганда мен тушунган бўлардим. Бундай холатда давлат : » биз солиқ тўлашдан бўйин товлашга қарши курашяпмиз»,- дейиши мумкин эди. Лекин, хозир аксинча: экспорт қилган товарлар учун валюта олмасангиз ёки сизга импорт товарларни етказиб беришмаса, сиз барибир солиқ тўлайсиз.
Шундай экан, давлатнинг бунга нима алоқаси бор ва нега зарар кўрган томон жаримага тортилиши керак?
Aммо Солиқ қўмитаси мутасаддиларига бу бемаъни жарималар кичкина бўлиб туюлди ва улар жариманинг миқдорини ошириш ташаббуси билан чиқдилар.
ДСҚнинг таклифи Хўжа Насриддиннинг кўз ёшлар учун солиқ жорий этиш ҳақидаги машҳур ғоясига мос келади: «Кўз ёшлар учун солиқ янги кўз ёшларини келтириб чиқаради, янги кўз ёшлар эса янги солиқ «.
«Кўз ёшлар учун солиқлар» туркумидан яна бир мисол – «валюта курсидаги ижобий фарқ» деб аталади – у корхона солиқ тўлаши керак бўлган фойдага қўшилади.
Қандайдир сабабларга кўра, қонунчилигимиз миллий валютанинг қадрсизланишини даромад манбаи сифатида қабул қилади. Сумнинг қадри долларга нисбатан 20% га тушди, шунинг учун доллар эгалари 20% га бойидилар. Ғалати мантиқ.
Ва нега шу вақт ичида нархлар (инфляция) қанчага кўтарилганлиги ҳисобланади? Эҳтимол, 20% дан кўпроқдир. Агар шундай бўлса ҳеч қандай «бойиш» бўлмаган.
Бундан ташқари, нима учун фақат ижобий курсдаги фарқлар ҳисобга олинади.Aгар фарқ салбий бўлса, зарар сифатида солиқ базасидан чиқариб ташланиши мумкинми? Йўқ, сиз қила олмайсиз.
Бундан ташқари, миллий валюта, биринчи навбатда, давлатнинг айби – самарасиз пул-кредит ва бюджет сиёсати- туфайли қадрсизланмоқда. Aммо давлат валютани қадрсизлантириш учун ўзини жазоламайди, аммо ҳеч бўлмаганда қандайдир тарзда ўз жамғармаларини инфляциядан ҳимоя қилишга интилаётганларни жазолайди.
«Биз инфляция орқали сизни таламоқдамиз ва бу талончиликка қарши туришга журъат эта кўрманг ! » – мана аслида нима демоқда амалдорлар.
Бундаги мантиқ хам худди ўз вақтида олинмаган валюта тушумлари учун жаримага солиш мантиғи каби бузилган. Яъни, кучли кишиларнинг мантиғи: мен шундай бўлишини хоҳламан, шунинг учун шундай бўлади. Жамият томонидан бошқариладиган давлат эмас, қароқчи мантиғи.
Биз қачон бу қароқчи мантиғидан воз кечамиз? Ҳеч бўлмаганда, ушбу икки нарса учун (пеня ва валюта курси солиғи)? Янги Солиқ кодекси қабул қилинмасдан олдин парламент ва ҳукумат бу ҳақда ўйлаш кўриши керак.
Янгиликларни телеграмда ўқинг